ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ ΓΙΑ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΛΕΙΑΣ ΒΙΤΑΛΗ

 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΕΡΗ ΠΑΓΙΔΑ

- Τι σας έφερε στα νερά της πεζογραφίας;

- Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου ταξίδευα με τις ιστορίες. Όταν δεν ήξερα ακόμη γραφή τις διηγιόμουν. Μετά άρχισα να τις γράφω. Ακόμη το μέσον που με ταξιδεύει στη ζωή είναι οι ιστορίες. Δεν ξέρω αν έζησα ποτέ την αληθινή πραγματικότητα. Και για να πω την αλήθεια δεν είμαι σίγουρη ότι κανείς μας μπορεί να τη ζήσει χωρίς να την μεταπλάσει σε ιστορίες κάποιας μορφής.

 

- Πώς εισπράττετε το ελληνικό μυθιστόρημα της σήμερον, κυρίως αυτό της «παραλίας». Αφήνει τελικά θετικά πράγματα στον αναγνώστη;

- Όλα τα μυθιστορήματα είναι ιστορίες. Ακόμη κι αυτά που λέτε της «παραλίας». Δεν αποκλείει τίποτα να είναι καλογραμμένα και να έχουν μια ενδιαφέρουσα ιστορία να διηγηθούν που κάποιος επιθυμεί να τη διαβάσει. Δεν υπάρχουν πια κακογραμμένα βιβλία. Στην πλειονότητά τους χουν αρχή μέση τέλος και κεντρικό θέμα. Είναι γραμμένα σύμφωνα με τους κανόνες συγγραφής ενός μυθιστορήματος. Μπορεί να λείπει η εμβάθυνση στους χαρακτήρες, το ψάξιμο πίσω από την ιστορία, ο αφουγκρασμός των ψυχικών κραδασμών, ο σπινθήρας, αν θέλετε, που θα το απογειώσει. Αλλά κάθε μυθιστόρημα, πιστεύω, είναι ο καθρέφτης του δημιουργού του. Ποτέ κανείς δεν έγραψε με διαφορετικό τρόπο απ’ ότι ο ίδιος μπορεί να αντιμετωπίσει, να κρίνει ή να γευτεί τη ζωή. Ακόμη και στην περίπτωση που το μυθιστόρημα είναι ελάχιστα αυτοβιογραφικό, πίσω από την αφήγηση υπάρχει ο ίδιος ο συγγραφέας. Είναι σα να μου λέτε εμένα να γράψω ένα μυθιστόρημα στα κινέζικα. Μα αφού δεν τα ξέρω πώς να το γράψω; Απλά πράγματα.

 

- Έχετε υπηρετήσει απ’ ότι γνωρίζω το ιστορικό μυθιστόρημα. Προτιμάτε να γράφετε πεζά αυτού του είδους, κοινωνικά ή θεατρικά έργα;

- Να μια ερώτηση που κατά τη γνώμη μου δεν έχει πραγματική απάντηση. Σε όλα μου τα μυθιστορήματα υπάρχει μέσα το ιστορικό ή το κοινωνικό στοιχείο. Ακόμη και στα διηγήματά μου ή στα θεατρικά μου έργα. Λατρεύω την ιστορία και όλα όσα μας διαμορφώνουν. Θα ήταν δύσκολο για μένα να μην εντάσσω σε ένα ιστορικό ή κοινωνικό πλαίσιο τις ιστορίες μου. Αφού οι ίδιες οι ιστορίες έχουν δημιουργηθεί από αυτό. Δεν διαλέγω ποτέ τι είδος θα γράψω. Αυτό γίνεται μόνο του. Αυτό που διεγείρει την επιθυμία μου να ασχοληθώ μαζί του, φέρει αφ’ εαυτού του τη μορφή.

 

- Τι κατά τη γνώμη σας είχε περισσότερη ανταπόκριση από το συγγραφικό σας έργο, ο θεατρικός λόγος ή το μυθιστόρημα;

- Να σας πω την αλήθεια δεν μπορώ να τα ξεχωρίσω.  Νομίζω και τα δυο. Είχα εξαιρετικές κριτικές και πολύ κακές ταυτόχρονα για το ίδιο έργο. Συγχρόνως ορισμένα βιβλία μου διαβάστηκαν πολύ και μεγάλος αριθμός ατόμων παρακολούθησε τα θεατρικά μου έργα και εδώ και στο εξωτερικό. Όμως όλα αυτά άργησαν να γίνουν. Τα βιβλία μου άρχισαν να εκδίδονται το 1986. Και χτυπάω πόρτες θεάτρων από πολύ νωρίτερα.

 

- Πριν χρόνια η «Άννα Χ» έγινε σειρά στην τηλεόραση. Κατά πόσον ένα έργο μπορεί να αποδώσει στην τηλεόραση τις πτυχές των ποιοτικών στοιχείων που έχει στο βιβλίο;

- Η εικόνα είναι εικόνα. Το βιβλίο εμπεριέχει νοήματα που δεν απεικονίζονται. Πάντα κάτι θα μείνει έξω. Και αν προσπαθήσουν οι συντελεστές να συμπεριληφθεί, τότε σαν ταινία θα γίνει βαρετή. Φυσικά παίζει ρόλο η ικανότητα του σκηνοθέτη να αντιληφθεί αλλά και η οικονομική ευχέρεια του παραγωγού να χρηματοδοτήσει γενικότερα την παραγωγή. Το «Άρωμα» που είδα τελευταία ήταν μια ακριβή παραγωγή, είχε πολύ καλές ερμηνείες, εξαιρετικά σκηνικά, φωτισμούς, γενικά τεχνική υποστήριξη, δυνατό σενάριο. Αλλά δεν είχε το… ‘αρωμα του βιβλίου.

 

- Αν η δημιουργική γραφή απελευθερώνει τα ένστικτα, μήπως η κριτική τα περιορίζει;

- Ελάτε τώρα. Δεν γράφουμε για την κριτική. Απλώς μας ενδιαφέρει η γνώμη κάποιων κριτικών που εκτιμάμε. Όταν η κριτική είναι  καλοπροαίρετη κι όταν υποδεικνύει πράγματα που μπορούν να βοηθήσουν είναι καλοδεχούμενη ακόμη και αρνητική. Αν ο συγγραφέας ακολουθεί… το ένστικτό του κάνει πάντα το καλύτερο που μπορεί. Το πρόβλημα αρχίζει όταν ο συγγραφέας δεν αφήνεται να παρασυρθεί και προσπαθεί να χειραγωγήσει το υλικό του σύμφωνα με τη λογική του. Τότε δεν γράφει μυθιστόρημα αλλά δοκίμιο. Δεν το θεωρώ υποδεέστερο. Απλώς είναι διαφορετικό. Το μυθιστόρημα θέλει… τρέλα! Όχι βέβαια ότι δεν πρέπει να ελέγχεις τις κινήσεις σου. Η χρυσή τομή του μυθιστορήματος νομίζω βρίσκεται στα όρια που συναντιέται η τρέλα με τη λογική.

 

- Γιατί διαλέξατε το Βυζάντιο σαν εποχή στο τελευταίο σας βιβλίο που κυκλοφορεί, την «Ιερή Παγίδα»;

- Ήθελα να μιλήσω για το σήμερα. Αλλά τα γεγονότα της επικαιρότητας είναι ένα καυτό υλικό που σε αναγκάζει να βρίσκεσαι εν θερμώ όταν θέλεις να μιλήσεις γι’ αυτά. Δηλαδή για τον πόλεμο, για την ήττα των αδύναμων, για την απληστία των δυνατών, για την εκμετάλλευση, για τον θάνατο των ανυπαίτιων. Η εποχή του Βυζαντίου είναι μια σκοτεινή εποχή σαν τη δική μας και τα εμπεριέχει όλ’ αυτά. Μιλώντας για τότε είναι σαν να μιλάς για τώρα. Βλέπεις ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται και ίσως αυτή την επανάληψη να μη μπορέσουμε να τη σταματήσουμε ποτέ. Επιπλέον η Κωνσταντινούπολη είναι ο τόπος της καταγωγής μου και όλο εκεί γυροφέρνω τα τελευταία χρόνια ψάχνοντας τις ρίζες μου. Εκεί λοιπόν, καθώς βουτούσα στο παρελθόν, συναντήθηκα με την Άλωση. Και ανακάλυψα έναν ήρωα που δεν είπε γι’ αυτόν πολλά η επίσημη ιστορία. Τον μικρότερο γιο του τελευταίου πρωθυπουργού του Βυζαντίου, τον Ιάκωβο Νοταρά. Είναι ένας αμφιλεγόμενος ήρωας για τον οποίον άλλοι λένε ότι τον σκότωσε ο Μωάμεθ ο Πορθητής μετά την άλωση κι άλλοι ότι τον απήγαγε στο χαρέμι του νιώθοντας γι’ αυτόν ερωτική έλξη. Προτίμησα τη δεύτερη εκδοχή. Δίνω λοιπόν μια διαφορετική εκδοχή της ιστορίας τότε μέσα από τη ζωή αυτού του δεκατετράχρονου πρίγκιπα που η άλωση πέρασε στην κυριολεξία από το κορμί και την ψυχή του. Γι αυτό το βιβλίο δούλεψα 11 χρόνια. Δεν ξέρω αν έγραψα ένα καλό, όπως λένε, βιβλίο, αλλά, θέλω να πιστεύω, ότι βγήκα απ’ αυτό πιο σοφή.

 

- Οι αποκλίσεις τρέφουν το συγγραφέα ή καλλιεργούν τη βουλιμία του αναγνώστη;

- Θα έλεγα γιατί όχι και τα δυο. Αλλά βέβαια δεν συμβαίνει με όλους τους συγγραφείς ούτε με όλους τους αναγνώστες. Χρειάζεται τόλμη και από τα δυο μέρη.

 

- Στο όνομα της αλήθειας, πότε ο συγγραφέας μπορεί να αγνοήσει τη δεοντολογία και να υπεισέλθει σε «απαγορευμένα» πεδία;

- Κατ’ αρχήν δεν πιστεύω ότι υπάρχει μια και μοναδική αλήθεια, για να εξηγούμαστε. Από κει και ύστερα ο συγγραφέας όχι απλώς μπορεί αλλά, θα έλεγα, έχει υποχρέωση να αγνοεί τη δεοντολογία. Και να υπεισέρχεται με ανατομικό νυστέρι, αν μπορεί, στα απαγορευμένα πεδία. Για μένα αυτό θα πει συγγραφέας. Να δείχνει εκείνο το πρόσωπο της πραγματικότητας που μόνος του ο αναγνώστης δεν έχει τη δυνατότητα να αντικρίσει. Ο συγγραφέας δεν είναι διασκεδαστής. Υπάρχουν άλλοι μπορούν να παίξουν αυτό το ρόλο καλύτερα. Αλλά όχι βέβαια και τρομοκράτης. Ας μη ξεχνάμε ότι υπάρχει πάντα μια χρυσή τομή. 

 

- Τι ετοιμάζετε για το άμεσο μέλλον;

- Ήδη έχω ξεκινήσει κάποιο νέο μυθιστόρημα εμπνευσμένο από μια πραγματική ιστορία της σημερινής εποχής. Μαζεύω στοιχεία και το γράφω στο ίντερνετ, σ’ ένα μπλογκ που έχω δημιουργήσει με την διεύθυνση www.leiavitali.blogspot.com. Εκεί γράφω τις σκέψεις μου, αποσπάσματα από το κείμενο σε πρωτόλεια μορφή και προχωρώ. Οι επισκέπτες του μπλογκ μου διαβάζουν και σχολιάζουν το κείμενο. Είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα απόπειρα. Στο εξωτερικό υπάρχουν συγγραφείς που το έχουν επιχειρήσει ήδη. Είναι κάτι καινούριο, άλλωστε και τα ιστολόγια (μπλογκ) είναι κάτι καινούριο για την Ελλάδα. Έχει όμως μεγάλο ενδιαφέρον και θα έχει μέλλον.

 

ΙΕΡΗ ΠΑΓΙΔΑ

«ΔΙΑΜΟΡΦΩΝΟΥΝ ΤΙΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΕΙΣ ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΑ»

 

11 χρόνια έψαχνε για την «ΙΕΡΗ ΠΑΓΙΔΑ « της η Λεία Βιτάληγιατί ήθελε να ξεπληρώσει ένα χρέος. Να μιλήσει για τα κοινά. Λέει πως γράφει για να ξορκίσει την απόρριψη και ότι τη σαγηνεύουν οι σκοτεινοί ήρωες.

 

Ως χρέος την ένοιωθε την «Ιερή παγίδα» της. Για να μιλήσει «για όλα αυτά που ταλανίζουν τον άνθρωπο σε όλη τη διάρκεια τις ιστορίας». Η ιστορία, εξάλλου, επαναλαμβάνεται. Και «ο δεκατετράχρονος πανέμορφος βυζαντινός πρίγκιπας», ήταν για κείνη τόσο γοητευτικός, όπως και όλα τα σκοτεινά σημεία της άλωσης, την προκαλούσαν να τα ψηλαφίσει εκ νέου. Έντεκα χρόνια για τα βυζαντινά της έψαχνε. Έχει προηγηθεί για την Λεία Βιτάλη και «Το παραμύθι του Μεγάλου Φόβου».

Αλλά η «Ιερή παγίδα» της συζητήθηκε πολύ. Και όχι αδίκως. «Η άλωση της Κωνσταντινούπολης- όπως αναγνωρίζει- τα εμπεριέχει όλα».

Όπως και η συζήτηση που ακολουθεί.

 

- Κυρία Βιτάλη στην <Ιερή παγίδα> για σας η ιστορία ήταν το πρόσχημα για να πείτε πράγματα τα οποία συμβαίνουν πάντα, ή και το χρέος, δεδομένου της καταγωγής σας εκ Κωνσταντινούπολης;

 

- Υπάρχει κάποια στιγμή στη ζωή του συγγραφέα που νιώθει ότι θέλει να φύγει από τα στενά όρια του εαυτού του. Να εκπληρώσει, ας υποθέσουμε, ένα χρέος προς τους άλλους. Να μιλήσει, αν θέλετε, για τα κοινά. Γι’ αυτά που ταλανίζουν τον άνθρωπο σ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας του. Ο πόλεμος, η ήττα, ο φόβος, η εκμετάλλευση των αδύναμων από τους ισχυρούς, η αλαζονεία της εξουσίας -είτε πολιτικής είτε εκκλησιαστικής- είναι θέματα που καίνε δίπλα μας. Ήθελα να μιλήσω γι’ αυτά. Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης τα εμπεριέχει όλα. Και κάτι παραπάνω. Την αλλαγή του ρου της ιστορίας στα Βαλκάνια. Μας αφορά και σαν ανθρώπους αλλά και σαν κατοίκους της περιοχής. Όπως καταλάβατε τη χρησιμοποίησα ασύστολα για να μιλήσω για όλα αυτά που καίνε. Και όχι μόνον γι’ αυτά. Επειδή κατάγομαι από την Κωνσταντινούπολη είχα ακόμη έναν λόγο. Τον ξεριζωμό! Που σφραγίζει εφόρου ζωής αυτούς που τον ένιωσαν στο κορμί και την ψυχή τους και –να σας πω και κάτι που ανακάλυψα- κληροδοτείται. Ο ξεριζωμός κληροδοτείται. Είναι απίστευτο. Αλλά συμβαίνει.

 

-  Δηλαδή ποια στοιχεία είναι εκείνα τα οποία συμβαίνουν και ισχύουν πάντα και τι είναι εκείνο που μόνον τότε θα μπορούσε να έχει συμβεί;

 

- Κοιτάξτε η ιστορία επαναλαμβάνεται. Αυτό έχει αποδειχτεί και αποδεικνύεται συνέχεια. Και μου είναι πολύ δύσκολο να πιστέψω ότι αυτή η επανάληψη θα σταματήσει ποτέ. Σε κάποιο σημείο της «Ιερής Παγίδας» ένας επίσκοπος πουλάει «θαυματουργή» σκόνη της Παναγίας που θεραπεύει τις ασθένειες για να μαζέψει χρήματα να εξαγοράσει τον Πατριαρχικό θρόνο της Κωνσταντινούπολης. Αυτή ήταν η πρακτική του σουλτάνου μετά την άλωση. Φαντάζει ακραίο. Και ίσως είναι. Πόση διαφορά ωστόσο έχει από τις σημερινές πρακτικές; Και λέγοντας αυτό εννοώ μεταφορικά τις πρακτικές εκμετάλλευσης των φόβων και της αγωνίας του καθημερινού ανθρώπου μπροστά στον θάνατο. Αυτό ίσως που μόνο τότε μπορούσε να συμβεί ήταν η επαφή σώμα με σώμα στον καιρό του πολέμου. Όλα ήταν τότε πιο σωματικά θα έλεγα σε αντίθεση με το σήμερα που είναι εικονικά και περισσότερο μέσα στο μυαλό μας.

 

-  Πώς γεννήθηκε μέσα σας κι έξω σας <ο δεκατετράχρονος πανέμορφος βυζαντινός πρίγκιπας, γιος του πρωθυπουργού Λoυκά Νοταρά> και γιατί επιλέξατε ως αφηγήτρια ένα κορίτσι έκπληκτο και δη στη Βενετία;

 

- Μα ο Ιάκωβος Νοταράς είναι πραγματικός! Δεν είναι μυθοπλασμένος. Υπήρξε, αν και οι ιστορικοί της άλωσης έχουν εκ διαμέτρου αντίθετες απόψεις για την τύχη του. Διάλεξα την εκδοχή που τον θέλει να επιβιώνει της άλωσης και να οδηγείται στο χαρέμι του σουλτάνου και ό.τι σημαίνει αυτό για ένα νεαρό πανέμορφο αγόρι. Η άλωση περνάει στην κυριολεξία από το κορμί και την ψυχή του. Όλα όμως αυτά που δεν κατόρθωσαν να τον σκοτώσουν τον έκαναν πιο δυνατό, έτσι ώστε κάποια στιγμή να πάρει την τύχη τη δική του και των άλλων φυγάδων στα χέρια του. Όσο για τη μικρή αφηγήτρια είναι το πρόσωπο που αγάπησα πιο πολύ μετά τον Ιάκωβο. Το άλτερ έγκο του, αν θέλετε. Η μικρή του αδελφή που παρακολουθεί με δέος τη ζωή του και την καταγράφει όντας πια φυγαδευμένη μαζί με τις αδελφές της και τα πλούτη τους στη φιλόξενη τότε Βενετία. Επικοινωνεί με τον αδελφό της νοερά, μαγικά θα έλεγα, κι αυτό προσδίδει, αν θέλετε, μια υπερβατική διάσταση στη σχέση τους. Ενθουσιάστηκα ιδιαίτερα όταν βρήκα αυτόν τον τρόπο να αφηγηθώ την ιστορία του Ιάκωβου. Ήταν για μένα σαν να άγγιξε μια νεράιδα τη σχέση μου με το ίδιο το κείμενο.

 

- Λέξη κλειδί <νομίζοντας πως πολεμά το κακό>, πόσα τέτοια…νομίσματα λάθος στη ζωή μας;

 

- Άπειρα κυρία Γκίκα. Ατελείωτα. Νομίζω πολλές πράξεις μας στέφονται από παταγώδεις αποτυχίες λόγω απάτης. Μας έχουν εξαπατήσει ή εξαπατούμε οι ίδιοι τον εαυτό μας. Και ίσως δεν το καταλαβαίνουμε σ’ όλη μας τη ζωή. Έχει και τα καλά του αυτό βέβαια. Μας κρατά μάχιμους. Καταλαβαίνετε τι εννοώ. Ο Ιάκωβος εξαπατήθηκε και η οργή που αναπτύχθηκε μέσα του όταν το ανακάλυψε έκανε τη μεγάλη ανατροπή στη ζωή του.

 

- Και πόσα λάθη στην επίσημη πια ιστορία. Την ιστορία, κυρία Βιτάλη, την γράφουν σίγουρα οι νικητές. Κατά πώς τους βολεύει;

 

- Θεωρώ την τηλεόραση και την ιστορία από τα πλέον δυνατά μέσα διαμόρφωσης συνειδήσεων, προτύπων και απόψεων στην εποχή μας. Ο τρόπος που χειριζόμαστε το μέσον και η διδασκαλία της ιστορίας με τις ανακρίβειες και τους εθνικισμούς και την υπερτόνωση ηρωικών πράξεων αμφιβόλου αντικειμενικότητας δημιουργούν ψευδαισθήσεις με οδυνηρά πολλές φορές επακόλουθα και σε προσωπικό αλλά και σε παγκόσμιο επίπεδο λαών.

 

- Τι ήταν εκείνο που παγίδευσε εσάς στην <Ιερή παγίδα> σας;

 

- Η δυνατότητα να εφεύρω τα κενά εκείνης της γοητευτικής περιόδου που ασφυκτιούσε μέσα στο απαγορευμένο των θρησκειών ενώ κολυμπούσε βαθιά στα νερά της διαφθοράς. Με είχε παγιδέψει η επιθυμία να το ζήσω. Και το έζησα!

 

- Και τι είναι εκείνο που μπορεί να σας… παγιδεύει σε κάθε σας μυθιστόρημα. Δηλαδή, τι πρέπει να έχει ένας ήρωας ή μια ηρωίδα για να γίνει ηρωίδα σας ή ήρωάς σας;

 

- Πάθος! Πάθος! Και πάλι πάθος. Και ό.τι μπορεί να σημαίνει αυτό. Απεχθάνομαι τα στάσιμα ύδατα. Τους ανοργασμικούς ήρωες. Λατρεύω τους χαρακτήρες που βουτάνε μέσα σ’ όλα ακόμη κι όταν φοβούνται. Ή όταν αποτυγχάνουν. Ιδιαίτερα τότε.

 

- Εχω την εντύπωση ότι σας αφορούν οι σκοτεινοί ήρωες και οι σκοτεινές ιστορικές περίοδοι, κυρία Βιτάλη, ή κάνω λάθος; Παρεξηγημένη γενιά του Πολυτεχνείου στην <Τρομοκρατία της μνήμης>, Βυζάντιο και Σκοτεινός Μεσαίωνας στο <Παραμύθι του Μεγάλου Φόβου>, στην <Κοιλιά της Μεταφράστριας> η Μαρία που βλέπει την κοιλιά της παραδόξως να μεγαλώνει, στις <Σκοτεινές μητέρες> χρειάζεται να πούμε;

 

- Κι εγώ την ίδια εντύπωση έχω κυρία Γκίκα. Το σκοτάδι λειτουργεί για μένα σαγηνευτικά. Εκεί ανακαλύπτω τις βαθύτερες αλήθειες. Τα κίνητρα που δεν έχουν ομολογηθεί. Τις επιθυμίες που δεν τόλμησαν ποτέ να εκφραστούν. Είναι παράξενα αντιφατικό αυτό που συμβαίνει δεδομένου ότι είμαι άνθρωπος που λατρεύει το καλοκαίρι και τον ήλιο. Λέτε να έχω μέσα μου έναν δεύτερο σκοτεινό εαυτό; Ή όλοι έχουμε;

 

- Επικουρούμενης και της ψυχολογίας οι ήρωές σας, χαίρε αμέτρητον βάθος. Εν αρχή ην… οι ήρωες, η ιστορία, η γλώσσα… Ποιο θεωρείται ως το πρωτεύον στη δική σας μυθιστορία;

 

- Ο μοχλός της ιστορίας είναι ο ήρωας για μένα. Αυτός διαμορφώνει τις καταστάσεις, την ιστορία, την πλοκή, την ανατροπή, την έκβαση του τέλους, έστω άθελά του. Αυτός αγαπά, μισεί, φοβάται, επιθυμεί, εκδικείται, κάνει έρωτα με ό,τι τον διεγείρει, πεθαίνει. Είμαι ανθρωποκεντρική στον τρόπο που φτιάχνω τις ιστορίες μου. Ψάχνοντας τους ανθρώπους ανακαλύπτεις πόσο υπέροχα μοναδικοί είναι. Ο καθένας και μια συναρπαστική ιστορία.

 

- Και κατά πόσο το θέατρο ενυπάρχει και στα πεζά;

 

- Θα νόμιζε κανείς ότι συμβαίνει αυτό ακριβώς που λέτε. Ε, λοιπόν δεν συμβαίνει. Στα πεζά αποφεύγω τους διαλόγους. Μου φαίνονται τόσο κοινότυπα ψεύτικοι. Σε σχέση με την ψυχική αλήθεια των ηρώων που δεν εκφράζεται με λόγια. Αλλά και στο θέατρο το διάλογο τον χρησιμοποιώ για να κρύψω αυτά που στην πραγματικότητα θα ήθελαν να πουν οι ήρωες. Προσπαθώ να είμαι όσο πιο κοντά γίνεται στην αλήθεια και στη μια περίπτωση και στην άλλη.

 

- Τι είναι εκείνο που κερδίζετε ή προσεγγίζετε καλύτερα με το θέατρο και τι με την πεζογραφία; Γράφοντας τι, τελικά περνάτε καλά;

 

- Εσείς με τι περνάτε καλά; Βλέποντας θέατρο ή διαβάζοντας ένα βιβλίο; Εγώ το αντίθετο. Περνάω καλά με ό,τι με βασανίζει περισσότερο. Έτσι κι αλλιώς το γράψιμο είναι αυτό που λέμε ψυχοφθόρα διαδικασία. Αλλά στο τέλος νιώθεις ανακούφιση. Επέρχεται ένα είδος κάθαρσης μετά από όλα όσα έχεις …ζήσει(!) γράφοντας.

 

- Με το… μπλογκ, ποια τα οφέλη; Τι είναι αυτό που σας έκανε να ανοίξετε μπλογκ;

 

- Δεν θα το πιστέψετε. Ζω σε ένα παλιό πέτρινο σπίτι με χιλιάδες σκάλες και άλλα τόσα δωμάτια κοντά στη θάλασσα, με τον αέρα να φυσσά σαν τρελός τις περισσότερες μέρες του χρόνου και γύρω μου τις περισσότερες ώρες της μέρας σιωπή. Θέλετε κι άλλο λόγο; Συν ότι είμαι βυθισμένη έτσι κι αλλιώς στην αχόρταγη οθόνη ενός υπολογιστή. Ε, τι να σου κάνει ο άνθρωπος. Νιώθει και μοναξιά. Η μπλογκόσφαιρα έχει φίλους. Και ανταλλάσσεις αληθινές απόψεις.

 

- Και τι τόλμη, αλήθεια, να γράφετε σ’ αυτό και ολόκληρο μυθιστόρημα. Οι… επισκέπτες σας μπορεί να σας κάνουν και να αλλάξετε – ενίοτε- γνώμη;

 

- Έχω ξεκινήσει να γράφω στον «αέρα» ένα μυθιστόρημα. Αργά με αρκετές διακοπές για άλλα πράγματα, αλλά συνεχίζω. Οι φίλοι σχολιάζουν και άλλοτε με παρακινούν να συνεχίσω έτσι, άλλοτε προτάσσουν μια διαφορετική άποψη. Είναι ανοιχτό σε παρεμβάσεις. Αυτό που λέμε work in progress. Μπορεί και να πετύχει. Μ’ αρέσουν τα καινούρια πράγματα.

 

- Εχετε αναλογιστεί, αλήθεια, γιατί γράφετε, κυρία Βιτάλη; Δεδομένου του… αφύσικου της γραφής. Ας πούμε μια μέρα έχει λιακάδα, ο κόσμος έξω χαίρεται, και μια γυναίκα, επί τω προκειμένω, εσείς, ξημεροβραδιάζεστε στον υπολογιστή σας.

 

- Ε, αυτό είναι το πρόβλημα. Λέτε να τα παρατήσω; Αυτό θα κάνω. Κάποια μέρα. Θα ξυπνάω το πρωί και θα πηγαίνω για ψάρεμα… Θα γράφω μετά.

 

- Ή και στις έρευνές σας. Στην <Ιερή παγίδα> πολύ μοχθήσατε…

 

- Λοιπόν, ξέρετε τι είναι το καλύτερο στο γράψιμο; Το πριν. Όταν ψάχνεις και ανακαλύπτεις. Για την «Ιερή Παγίδα» και το προηγούμενο βυζαντινό μου μυθιστόρημα το ψάξιμο κράτησε 11 χρόνια. Το γράψιμο πέντε. Έμβλημά μου …η βραδύτητα. Λατρεύω τον Κούντερα φαίνεται.

 

- Τι ξορκίζετε, γράφοντας, δηλαδή; Φόβο, απώλεια, χρόνο… μοναξιά…

 

-Ξέρετε απ’ αυτά. Κι εσείς γράφετε. Θα πρόσθετα μόνο ένα ακόμη θέμα. Την απόρριψη! Είναι πολύ καυτό… «υλικό» για έναν συγγραφέα. Εννοώ την απόρριψη σαν άτομο βέβαια. Θυμηθείτε τον Κάφκα.

 

- Πρωτογράψατε; Πώς έφτασε, αλήθεια, ως εσάς η πρώτη ιστορία;

 

- Ήμουν πολύ μικρή. Δεν την έγραψα όμως. Δεν ήξερα να γράφω ακόμη. Την έλεγα. Ήταν κάποιοι πάνω σε μεγάλα καφετιά άλογα και καθώς κάλπαζαν πάνω στο χώμα οι οπλές τους πλήγωναν τη γη και αναπηδούσε το αίμα της! Αλλά δεν μπορώ να πω πώς έφτασε μέχρις εμένα αυτό. Την ενσωμάτωσα τώρα στην «Ιερή Παγίδα» μετά από τόσα πολλά χρόνια.

 

- Από πλεόνασμα ή από έλλειμμα γράφουμε;

 

- Νομίζω είναι η άλλη όψη του ίδιου νομίσματος. Από το έλλειμα που δημιουργεί το πλεόνασμα καθώς πλημμυρίζει.

 

- Και είναι αλήθεια εκείνο που λένε ότι ένα βιβλίο σε βάθος χρόνου προσπαθούμε; Δεδομένου του ότι ο καθένας μας έναν γρίφο ζωής συνήθως πασχίζει να λύσει, υπάρχει έμμονη ιδέα γραφής και ποια η δική σας;

 

-Υπάρχουν απίστευτες εμμονές στο μυαλό ενός συγγραφέα. Όπως και στο μυαλό κάθε ανθρώπου, μεταξύ μας τώρα. Από μια εμμονή πάντα ξεκινάμε. Είναι πάντα η ίδια. Αλλά παρουσιάζεται με διαφορετικά πρόσωπα. Κι εγώ έχω την τάση να την σωματοποιώ. Αλλά δεν λέγεται. Μόνο γράφεται.

 

- Παιχνίδια εξουσίας, κυρία Βιτάλη υπάρχουν παντού; Και στον έρωτα; Ειδικά στον έρωτα;

 

- Να μια εμμονή μου. Ο έρωτας. Με πολλές μορφές. Παθιασμένος. Απατημένος. Ματωμένος. Αλωμένος. Λυτρωτικός. Θεϊκός. Και πάντα εξουσιαστής. Και φυσικά εκμεταλλευτής.

 

 - Η σχέση μητέρας – κόρης που κατά καιρούς σας απασχολεί, ενέχει εξουσία;

 

-Κάτι βαθύτερο. Εκδίκηση! Αλλά όχι της μητέρας προς την κόρη. Αλλά της μητέρας προς τη δική της μητέρα που την προβάλει στην κόρη. Ακούγεται μπερδεμένο; Το ανακάλυψα όμως γράφοντας το τελευταίο μου θεατρικό έργο, το «Addio del passato».

 

 - Και όσον αφορά την γραφή, ανάμεσα στον συγγραφέα και στο μυθιστόρημα; Ο εξουσιαστής είναι πάντοτε ο συγγραφέας; Υπάρχουν φορές που οι ήρωες, τελικά, επαναστατούν; Εσείς έχετε αντιμετωπίσει ποτέ τέτοιους εξεγερμένους ήρωες;

 

-Κατ’ εξοχήν εξεγερμένους. Και γι’ αυτό τους λατρεύω και αφήνομαι στην εξουσία τους που κατά βάθος είναι η δική μου εξουσία και τάχα μου τους την παραχωρώ.

 

Από την ΕΛΕΝΗ ΓΚΙΚΑ

 

(Δημοσιεύτηκε στο ΕΘΝΟΣ της Κυριακής 19.8.2007)

 

ΙΕΡΗ ΠΑΓΙΔΑ

 

 

ΛΕΙΑ ΒΙΤΑΛΗ

Η ΣΥΝΤΑΓΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ

ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ

 

Πολυγραφότατη και πολυβραβευμένη η Λεία Βιτάλη επανέρχεται στο λογοτεχνικό προσκήνιο με την «Ιερή Παγίδα», ένα μυθιστόρημα που εκτυλίσσεται στην Κωνσταντινούπολη και την Αδριανούπολη στους καιρούς της Άλωσης. Η συγγραφέας μιλάει στο «HEART» για την τέχνη της, τον πολιτισμό και την πολιτική.

 

 

Οι οικογενειακές σας ρίζες βρίσκονται στην Κωνσταντινούπολη. Στην «Ιερή Παγίδα» γράφετε για την Πόλη και την Αλωση. Είναι, άραγε, αυτό το βιβλίο ένας νόστος;

« Κάτι περισσότερο, θα έλεγα. Μια βουτιά στο παρελθόν που μας έχει διαμορφώσει. Γιατί αυτό πιστεύω ότι είναι η ιστορία. Ένα σύνολο από αιτίες που μας οδήγησαν μέχρις εδώ. Και φυσικά θεωρώ την άλωση κορυφαίο γεγονός, όχι μόνο των Βαλκανίων, αλλά και της Δύσης γενικότερα.»

Το Βυζάντιο σαν εποχή σας διευκολύνει να μιλήσετε για το σήμερα;

«Ακριβώς. Ήθελα να μιλήσω για το σήμερα. Αλλά τα γεγονότα της επικαιρότητας είναι ένα καυτό υλικό που σε αναγκάζει να βρίσκεσαι εν θερμώ όταν θέλεις να μιλήσεις γι’ αυτά. Δηλαδή για τον πόλεμο, για την ήττα των αδύναμων, για την απληστία των δυνατών, για την εκμετάλλευση, για τον θάνατο των ανυπαίτιων. Η εποχή του Βυζαντίου είναι μια σκοτεινή εποχή σαν τη δική μας και τα εμπεριέχει όλ’ αυτά. Μιλώντας για τότε είναι σαν να μιλάς για τώρα. Βλέπεις ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται και ίσως αυτή την επανάληψη να μη μπορέσουμε να τη σταματήσουμε ποτέ. Το γεγονός ότι η Κωνσταντινούπολη είναι ο τόπος της καταγωγής μου με έκανε να γυροφέρνω εκεί τα τελευταία χρόνια ψάχνοντας τις ρίζες μου. Εκεί λοιπόν συναντήθηκα με  έναν ήρωα που δεν είπε γι’ αυτόν πολλά η επίσημη ιστορία. Τον μικρότερο γιο του τελευταίου πρωθυπουργού του Βυζαντίου, τον Ιάκωβο Νοταρά, για τον οποίον άλλοι λένε ότι τον σκότωσε ο Μωάμεθ ο Πορθητής μετά την άλωση κι άλλοι ότι τον απήγαγε στο χαρέμι του νιώθοντας γι’ αυτόν ερωτική έλξη. Δίνω λοιπόν μια διαφορετική εκδοχή της ιστορίας εκείνων των χρόνων μέσα από τη ζωή αυτού του δεκατετράχρονου πρίγκιπα, που η άλωση πέρασε στην κυριολεξία από το κορμί και την ψυχή του. Γι αυτό το βιβλίο δούλεψα 11 χρόνια. Δεν ξέρω αν έγραψα ένα καλό, όπως λένε, βιβλίο, αλλά, θέλω να πιστεύω, ότι βγήκα απ’ αυτό λιγάκι πιο σοφή.»

 

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΒΟΥΛΗΣΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Συμμερίζεστε την άποψη ότι πρέπει να διαγράψουμε ό,τι «ξύνει πληγές» στις σχέσεις Ελλάδας και Τουρκίας; Ή, για να το θέσω διαφορετικά, είναι δυνατόν και υπό ποιες προϋποθέσεις η γνώση της Ιστορίας να ενώσει;

« Έχουμε υποχρέωση, πιστεύω,  να κοιτάξουμε κατάματα το κοινό μας παρελθόν, τις πληγές μας που λέτε, και να αναρωτηθούμε για τους ενόχους. Είναι γνωστό πλέον ότι η διδασκαλία της ιστορίας έχει σκοπό, όχι τη γνώση, αλλά, κατά κάποιον τρόπο, τον υποδαυλισμό των αντιθέσεων μεταξύ των λαών δημιουργώντας εθνικούς ήρωες. Ωστόσο, για να είμαι ειλικρινής, δεν πιστεύω ότι η γνώση της ιστορίας και μόνον είναι ικανή να ενώσει. Χρειάζεται πολιτική βούληση και εκπαίδευση χρόνων.»

Ποια καινούρια, ή όχι τόσο γνωστά ιστορικά στοιχεία κομίζετε με το μυθιστόρημά σας;

«Κατά τη γνώμη μου το καινούριο ιστορικό μυθιστόρημα δεν έχει λόγο ύπαρξης αν δεν φέρνει στο φως νέα στοιχεία. Ή τουλάχιστον μια άλλη άποψη. Στην «Ιερή Παγίδα» υπάρχουν νέα στοιχεία καθώς και μια νέα οπτική της άλωσης, του ρόλου του κλήρου και των αρχόντων, του πάπα και της ταυτότητας των Ελλήνων. Δεν τα ανακάλυψα προσωπικά, δεν είμαι ιστορικός, αλλά τα καταθέτω σαν άποψη στους αναγνώστες μου μέσα από μια αφήγηση σαν παραμύθι.»

Το ιστορικό μυθιστόρημα μπορεί να διδάξει Ιστορία;

«Δεν θα έλεγα ότι αυτός είναι ο στόχος. Αλλά σίγουρα δίνει ερεθίσματα για να σκύψεις πάνω στην ιστορία. Και το κυριότερο είναι, πιστεύω, ότι μπορεί να διευρύνει τους ορίζοντες της κρίσης του αναγνώστη. Το διάβασμα σημαντικών βιβλίων έτσι κι αλλιώς διευρύνει την κρίση. Κόντρα στην ισοπέδωση και τον σκοταδισμό των «τυποποιημένων» απόψεων.»

 

ΡΟΚ ΚΑΙ ΛΑΓΝΕΙΑ

Με ποιο μουσικό θέμα θα συνδυάζατε την ανάγνωση της «Ιερής Παγίδας»;

«Με το “Harem” της Sarah Brightman αλλά και τους Γρηγοριανούς Ύμνους από τη λειτουργία της Αγίας Παρασκευής, με το “Magic Carpet Ride” των Bedlam αλλά και το “Earth upon Earth” των Μediaeval Baebes και ό,τι άλλο συνδυάζει μυστικοπάθεια, λαγνεία και ροκ.»

Τι είναι για σας η τέχνη της γραφής;

«Η τέχνη να απελευθερώνεις τα φαντάσματα του υπογείου. Για να δουλέψει ο συγγραφέας, ακόμη και ένα ιστορικό μυθιστόρημα, χρησιμοποιεί κομμάτια του εαυτού του. Αν ο συγγραφέας ακολουθεί… το ένστικτό του, κάνει πάντα το καλύτερο που μπορεί. Όσο πιο αληθινό, τόσο πιο εκρηκτικό το μείγμα πραγματικότητας και μυθοπλασίας. Και τόσο πιο αληθοφανές. Αλλά χρειάζεται τόλμη από πλευράς του συγγραφέα. Να είναι έτοιμος γι’ αυτό «σαν από καιρό». Φυσικά είναι επώδυνο. Αλλά και λυτρωτικό. Στα μαθήματα δημιουργικής γραφής, που κάνω κατά καιρούς, η πρώτη άσκηση που δίνω έχει να κάνει με μια βουτιά  στον εαυτό μας.»

Με ποιους τρόπους, πέραν του έργου του, δύναται ο άνθρωπος των Γραμμάτων να αντισταθεί στην ομοτροπία, στην ευτέλεια και στην ακαλαισθησία που κυριαρχούν, αν μη τι άλλο σε επίπεδο εντυπώσεων;

«Μα ο άνθρωπος των Γραμμάτων, κύριε Χρονόπουλε, δεν παύει να είναι άνθρωπος. Και γράφει πάντα αυτό που πιστεύει. Αν αυτό που πιστεύει έχει να κάνει με την αντίστασή του στην ευτέλεια και την υποκρισία και όλα αυτά που αναφέρετε, θα τα έχει ήδη κάνει πράξη στη ζωή του. Ο συγγραφέας είναι ο ίδιος ο άνθρωπος που ανιχνεύεται στα γραπτά του. Ακόμη και αν υποκρίνεται το αντίθετο.»

Υπάρχει για τη λογοτεχνία «συνταγή επιτυχίας»;

«Η μόνη συνταγή που μπορώ να δώσω έχει ένα υλικό αλλά πολύ από αυτό. Αλήθεια! Όσο περισσότερη αλήθεια σηκώνει. Ακόμη και αν γράφεις δοκίμιο φιλοσοφίας ή «άρλεκιν» ή αλήθεια, η προσωπική αλήθεια εννοώ, θα το απογειώσει. Αλλά για να είμαστε και ρεαλιστές, μετά υπεισέρχεται και ο παράγων της αγοράς. Εκεί σηκώνω τα χέρια ψηλά. Οι νόμοι του μάρτεκινγκ είναι… κινέζικα. Έτσι κι αλλιώς προσωπικά ζούσα, ζω και θα ζω σ’ έναν κόσμο πέρα για πέρα αληθινό. Της φαντασίας!»

 

ΦΩΤΗΣ ΧΡΟΝΟΠΟΥΛΟΣ

ΙΕΡΗ ΠΑΓΙΔΑ

 

 

Συνέντευξη

Λεία Βιτάλη

 

 

- Είναι η δεύτερη φορά που καταπιάνεστε με το ιστορικό μυθιστόρημα. Ποιος ο λόγος;

- Η ιστορία υπάρχει μέσα μας. Είναι εκείνο το παρελθόν που μας διαμορφώνει σαν κοινωνίες αλλά και, σε μεγάλο ποσοστό, σαν ανθρώπους. Ωστόσο, θα έλεγα, ότι στην πραγματικότητα δεν γράφω ιστορικό μυθιστόρημα με την τρέχουσα έννοια του όρου, δηλαδή το είδος που έχει κληροδοτήσει σε μας ο 19^ος αιώνας κι ακόμη το βλέπουμε να υιοθετείται από σύγχρονους συγγραφείς. Γι’ αυτό και προσωπικά δεν το ονομάζω ιστορικό. Γράφω μυθιστόρημα που αναφέρεται σε μια εποχή του παρελθόντος και ψάχνω τις αιτίες που μας έχει διαμορφώσει σ’ αυτό που είμαστε τώρα. Προσπαθώ γράφοντας να βιώσω την ατμόσφαιρα και την ιδιαιτερότητα της εποχής, ώστε τα συμβάντα να προκύπτουν από τις πράξεις των ηρώων μου, να μη μένω σε μια στεγνή καταγραφή γεγονότων και σε κάποιο ψυχογράφημα των ιστορικών προσώπων. Βλέπετε η επίσημη ιστορία πάντα παρουσιάζει κενά γιατί υπάρχει ο… ανασταλτικός παράγοντας της αντικειμενικότητας. Οι ιστορικοί μιλούν με γεγονότα. Αυτά τα κενά λοιπόν ο συγγραφέας τα καλύπτει με τη φαντασία του ρισκάροντας. Αλλά έτσι κι αλλιώς η συγγραφή είναι υποκειμενική και έχει ρίσκο.

- Γιατί ωστόσο το Βυζάντιο και η Άλωση της Κωνσταντινούπολης;

- Θεωρώ ότι το Βυζάντιο ήταν μια εξίσου σκοτεινή εποχή με τη δική μας. Δεν ήταν μια ηρωική εποχή. Τουλάχιστον για τη Δύση. Έχει ομοιότητες με τη σημερινή. Αυτό βοηθάει όταν θέλει κανείς να μιλήσει για το σήμερα «εν ψυχρώ». Βλέπετε το «εν θερμώ» στη λογοτεχνία δεν είναι και τόσο καλός σύμβουλος. Μπορεί να σε οδηγήσει σε μελλοδραματισμούς που θα σε εξοστρακίσουν απ’ τον στόχο σου. Ο πόλεμος, η ήττα, η εκμετάλλευση των αδύναμων, η απληστία των δυνατών, ο φανατικός σκοταδισμός της εκκλησίας, ο φόβος και η τρομοκρατία του κυριαρχούν και σήμερα όπως και τότε. Αλλά το περίεργο είναι ότι δεν το διάλεξα εγώ το Βυζάντιο. Εκείνο ήρθε και με βρήκε καθώς προσπαθούσα να βρω τις ρίζες μου και τις αιτίες που με ξερίζωσαν. Ξέρετε η καταγωγή μου είναι από την Κωνσταντινούπολη και αυτό ήταν που με έκανε να προχωρήσω ερευνώντας εκείνα τα μέρη. Έτσι γλιστρώντας όλο και πιο βαθιά στο παρελθόν έφτασα στην Άλωση, την οποία θεωρώ κορυφαίο γεγονός για τα Βαλκάνια αλλά και για τη Δύση γενικότερα.

- Ακόμη ένα βιβλίο για την Άλωση λοιπόν;

- Να σας πω. Είναι ένα βιβλίο για την Άλωση από μια όμως εντελώς διαφορετική οπτική. Στα έντεκα χρόνια της έρευνάς μου ανακάλυψα ότι τα πράγματα δεν ήταν έτσι ακριβώς όπως τα είχαμε μάθει. Δεν ήταν ηρωικά, ούτε γεμάτα πατριωτικές αυτοθυσίες, όπως μας λένε τα σχολικά ή άλλα εγχειρίδια. Βλέπετε το παρελθόν είναι εύπλαστο. Μπορεί ο καθένας να το διαμορφώσει σύμφωνα με τους στόχους του. Να το διαστρεβλώσει. Κι εκείνο δεν έχει τη δύναμη να διαμαρτυρηθεί. Δεν μπορώ να ξέρω αν έχω γράψει ένα καλό βιβλίο. Ξέρω όμως ότι έχω γίνει λίγο πιο σοφή μετά από αυτό.

- Τι σήμαινε σε δουλειά αυτό το βιβλίο;

- Ω, είναι μεγάλη ιστορία.  Ξεκίνησα από μια μικρής έκτασης επικοινωνία που είχα με τον αείμνηστο Βυζαντινολόγο σερ Στήβεν Ράνσιμαν, που μου έδωσε τις πρώτες κατευθύνσεις. Μετά γέμισε το γραφείο μου βιβλία και papers από γνωστούς Έλληνες βυζαντινολόγους αλλά και ξένους, με αποσπάσματα από τα αρχεία της Βενετίας και τούρκικες αλλά και διεθνείς εκδοχές της ιστορίας. Διάβαζα με μανία προσπαθώντας να μπω στο κλίμα της εποχής. Ήταν συναρπαστικό. Αλλά και συγχρόνως τρομακτικό καθώς ένιωθα ότι βάδιζα σε ναρκοπέδιο.  Μετά προσπάθησα να ξεχάσω τις πηγές κι όλο αυτό το υλικό μεταπλάστηκε στη δική μου ιστορία.

- Πώς προέκυψε αυτός ο ήρωας;

- Αναπάντεχα, όπως συμβαίνουν όλα τα συναρπαστικά στη ζωή μας.

Έτσι συναντήθηκα με τον μικρότερο γιο του τελευταίου πρωθυπουργού του Βυζαντίου, τον Ιάκωβο Νοταρά, ένα δεκατετράχρονο πανέμορφο αγόρι, που η ιστορία του είναι η ίδια η ιστορία της άλωσης καθώς πέρασε στην κυριολεξία πάνω από το κορμί και την ψυχή του. Είναι ένα πραγματικό πρόσωπο που ελάχιστα έχει μιλήσει γι’ αυτό η επίσημη ιστορία. Οι ιστορικοί της άλωσης διχάζονται σχετικά με τη ζωή του. Άλλοι λένε ότι ο Μωάμεθ ο πορθητής τον έσφαξε μετά την άλωση κι άλλοι ότι τον ερωτεύτηκε τρελά και τον απήγαγε στο χαρέμι του. Διάλεξα αυτή την εκδοχή καθώς η ιστορία τον ξαναβρίσκει πολύ αργότερα ζωντανό στη Βενετία. Στον εμφύλιο πόλεμο, που παραλίγο να ξεσπάσει πριν την επίθεση του Μωάμεθ μέσα στην Κωνσταντινούπολη, τον βρίσκουμε να ονειρεύεται την άλωση για να κερδίσει την εξουσία, μόνο που μετά πέφτει μέσα στην παγίδα που έχει στήσει ο κλήρος και αργότερα, στο χαρέμι, υφίσταται τον έρωτα αλλά και τη βαναυσότητα του σουλτάνου και των άγραφων νόμων του Ισλάμ. Η ιστορία μου βέβαια δεν σταματά εκεί, ας μη τη διηγηθούμε όμως όλη.

- Δεν αποτελεί κατάχρηση η έκδοση τόσο ογκοδών μυθιστορημάτων; Έχει ο κόσμος χρόνο να τα διαβάσει;

- Η «Ιερή Παγίδα» έχει 400 μόνο σελίδες. Δεν ξέρω αν αυτό το συγκεκριμένο θεωρείται ογκώδες. Πάντως βλέπω κι εγώ ότι η τάση είναι να εκδίδονται πολυσέλιδα βιβλία. Πιθανώς πολλά μένουν αδιάβαστα ακόμη και αν αγοραστούν. Ιδιαίτερα αν πλατειάζουν. Θέλει πολλή δουλειά από τον μυθιστοριογράφο, χρειάζεται συμπύκνωση στα ογκώδη βιβλία για να μη γίνονται βαρετά. Όταν όμως την έχουν διαβάζονται, πιστεύω, απνευστί. Το καλό βιβλίο, κύριε Γκιώνη, είτε μικρό είτε μεγάλο, διαβάζεται. Εσείς σαν ευπώλητος συγγραφέας  το ξέρετε καλύτερα από μένα.

- Τι προβλήματα αντιμετωπίζει ένας συγγραφέας μετά την έκδοση του βιβλίου του;

- Τώρα μου βάζετε μια καυτή πατάτα στο χέρι. Δυστυχώς το βιβλίο είναι πνευματικό έργο όσο γράφεται και όσο βρίσκεται στα χέρια των αναγνωστών του. Στο ενδιάμεσο στάδιο αυτό το έργο είναι απλώς ένα «προϊόν». Και σαν προϊόν πρέπει να βγει στην αγορά. Που σημαίνει να γνωστοποιηθεί στο κοινό. Κι εκεί, κύριε Γκιώνη, αρχίζουν τα δύσκολα. Οι νόμοι της αγοράς είναι σκληροί. Έχει τρομάξει το μάτι μου. Έχεις αναλωθεί μήνες ή μερικές φορές και χρόνια για να γράψεις ένα βιβλίο –η «Ιερή Παγίδα» μου πήρε πέντε χρόνια για να γραφτεί χώρια την έρευνα- και ξαφνικά ανακαλύπτεις ότι πρέπει να μοχθήσεις εξ ίσου για να έχεις ένα μικρό μερίδιο, μερικές αράδες στον τύπο που θα ενημερώσουν τους υποψήφιους αναγνώστες ότι υπάρχει. Πολλές φορές ο συγγραφέας φτάνει στο σημείο να εκλιπαρεί για τρεις αράδες. Είναι ταπεινωτικό. Αλλά έτσι είναι. Δεν ξέρω τι φταίει. Ίσως τα βιβλία που εκδίδονται είναι πάρα πολλά. Περισσότερα από όσα μπορούν να δημοσιευτούν ή περισσότερα από όσα μπορούν να διαβαστούν. Και πώς δεν θα χαθούν κάποια βιβλία που ίσως αξίζει να διαβαστούν; Τα βραβεία ίσως είναι μια καλή προοπτική. Στο εξωτερικό δίνονται πολλά. Υπάρχουν εταιρίες, και όχι μόνο σχετικές με τον χώρο του βιβλίου, που τα χρηματοδοτούν. Έχουν αξιοπιστία. Ένα βραβευμένο βιβλίο κάνει αυτομάτως πωλήσεις. Εδώ δεν έχουν διαπιστωθεί θεαματικές αλλαγές στην κυκλοφορία ενός βιβλίου μετά τη βράβευσή του. Τι να πω; Δεν βραβεύονται τα καλά βιβλία ή το κοινό δεν τα προτιμά; Κάτι πάντως έχει αρχίσει και κινείται τελευταία με τα βραβεία. Είμαστε σε αναμονή.

- Πώς βλέπετε την ελληνική αγορά του βιβλίου;

- Πολλά βιβλία, λίγοι αναγνώστες. Από τις έρευνες ωστόσο έχει διαπιστωθεί μια μικρή αύξηση που τη χρωστάμε στο γυναικείο αναγνωστικό κοινό. Αυτό έχει δυο πλευρές. Την καλή γιατί μπαίνουν οι γυναίκες στο παιχνίδι και την άλλη, που πολλές φορές οδηγεί συγγραφείς να γράφουν έχοντας στο μυαλό τους «αυτά που θέλουν οι γυναίκες». Σίγουρα βλέπουμε βιβλία που είναι γραμμένα με τη συνταγή της γρήγορης πώλησης σύμφωνα με τους νόμους της αγοράς. Αυτό δεν είναι κατ’ ανάγκην κακό αν πιστεύουμε ότι … διαβάζοντας έρχεται η όρεξη. Εκείνο που πιστεύω ότι θα βοηθούσε τη λογοτεχνία μας θα ήταν η έξοδός της στο εξωτερικό. Υπάρχουν θαυμάσια βιβλία πλέον που μπορούν να ταξιδέψουν και να «υπερασπιστούν» τον σύγχρονο ελληνικό πολιτισμό. Αλλά χρειάζονται χρήματα για μεταφράσεις. Κατά τα ψέματα. Πώς θα σε εκδώσουν έξω αν δεν ξέρουν τι έχεις γράψει; Μέχρι στιγμής τα πράγματα είναι στα χέρια των εκδοτών που προσπαθούν και στων ίδιων των συγγραφέων που αυτοχρηματοδοτούν τις μεταφράσεις τους. Όσοι μπορούν βέβαια. Οι άλλοι; Εδώ χρειάζεται η πολιτική του βιβλίου και οι επιχορηγήσεις. Τα λέμε χρόνια αλλά… Κάποιο ελληνικό βιβλίο θα κερδίσει κάποια στιγμή το διεθνές κοινό και θα προσεχτεί και η ελληνική λογοτεχνία. Αλλιώς θα βράζουμε στο ζουμί μας ή θα χαιρόμαστε για μια μικρή έκδοση στο εξωτερικό που πολύ λίγα πράγματα σημαίνει στην πραγματικότητα. Είναι το ίδιο με τα ελάχιστα ελληνικά θεατρικά έργα που έχουν παιχτεί στο εξωτερικό. Το έχω ζήσει μ’ ένα έργο μου που ανέβηκε στο Λονδίνο. Δεν έχουν συνέχεια. Γιατί δεν τα στήριξε κανείς από εδώ. Ενώ τα ξένα έργα και βιβλία τα στηρίζουν οι δικοί τους πολιτιστικοί οργανισμοί.

- Θέατρο ή πεζό; Πού χωράτε περισσότερο;

- Εκεί που με πάει το θέμα μου και οι ήρωές μου. Αφήνομαι εντελώς να με οδηγούν. Δεν τους αντιστέκομαι γιατί ξέρω ότι θα με εκδικηθούν με τον τρόπο τους. Οι ήρωες της μυθοπλασίας είναι πολύ πιο δυνατοί από τους συγγραφείς τους. Το ξέρετε δα εσείς. Έρχονται από τα πιο σκοτεινά βάθη μας και, για να το καταφέρουν να βγουν στο φως, έχουν ματώσει σπάζοντας σκληρά όρια και διαρρηγνύοντας ταμπού και αντιστάσεις μεγατόνων. Ε, μετά από τέτοια μάχη τους αφήνω την ελευθερία να κυβερνήσουν.

 

 Συνέντευξη της Λείας Βιτάλη στο περιοδικό «30 Ημέρες Υγείας»

Ας υποθέσουμε ότι γράφετε ένα βιβλίο για το σήμερα στη χώρα μας, ποιον τίτλο έχει;

- Επειδή βιώνουμε μια πολύ δύσκολη και μεταβατική περίοδο της Ελλάδας θα ήταν ανεπίτρεπτο να γραφεί ένα βιβλίο για το τώρα. Τα βιβλία απαιτούν «χώνευση» της ρεαλιστικής πραγματικότητας και της ιστορίας για να μπορέσει να αναδειχτεί η ουσία. Αλλά κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσε να συμβεί «εν θερμώ» Τα βιβλία που γράφονται τώρα είναι μόνο οικονομικές μελέτες παρωχημένων εποχών, υποθετικές αναλύσεις της κρίσης  και επιπόλαια ευχολόγια. Κάτι τέτοιο δεν μπορώ να το κάνω και ούτε με αφορά. Η πραγματικότητα θα αναδειχτεί πολύ αργότερα όταν θα έχουμε περάσει σε άλλη φάση της κοινωνίας και θα βρισκόμαστε πλέον «εν ψυχρώ». Ωστόσο αν θεωρητικά έγραφα ένα βιβλίο τον μόνο τίτλο που θα μπορούσα να βάλω θα ήταν : «Το χρονικό μιας προαναγγελθείσας πτώσης». Γιατί η κατάσταση είναι στο μη περαιτέρω.

Κυρία Βιτάλη, ο συγγραφέας  γεννιέται ή γίνεται;

- Ο συγγραφέας γεννιέται και γίνεται. Το ταλέντο σαφώς υπάρχει στα κύτταρά του, όπως κάθε ταλέντο ή δεξιότητα που προέρχεται από συλλογικές μνήμες, υποσυνείδητο, προπατορικές κατακτήσεις και δημιουργικότητα. Ωστόσο το ταλέντο μόνο του δεν μπορεί να οδηγήσει πουθενά. Ο καλλιτέχνης είναι βαριά εργαζόμενος αν έχει βάλει στόχο του την ουσιαστική δημιουργία. Χρειάζεται γνώση, συνεχή μελέτη, εξάσκηση, πειθαρχία, αυτοπεποίθηση και αντοχή στην αποτυχία και στην απόρριψη. Διαφορετικά δεν μιλάμε για συγγραφέα αλλά για κάποιον που απλώς γράφει. Αλλά όταν κατορθώσει κανείς να γίνει συγγραφέας τότε καταλαβαίνει ότι θυσίασε πολλά στη ζωή του για να συμβιώσει με τη μοναξιά. Γιατί πάνω απ’ όλα ο συγγραφέας είναι μόνος. Και μέσω του έργου ζητά την επικοινωνία με τους γύρω του. Σας μαύρισα την καρδιά; Μπορεί. Αλλά έχει και πολύ μεγάλο γλέντι η συγγραφική ζωή. Και όταν αρέσει στον κόσμο αυτό που έχει γράψει ο συγγραφέας τότε βλέπει πραγματικά τον ουρανό με τ’ άστρα.

Πόσα βιβλία έχετε γράψει μέχρι σήμερα; Ποιο είναι αυτό που σας αντιπροσωπεύει περισσότερο;

- Πολλά μυθιστορήματα, συλλογές διηγημάτων, θεατρικά έργα, σενάρια. Παρόλο που δεν γράφω εύκολα και ούτε κάθε χρόνο ένα βιβλίο. Αυτό που με ενδιαφέρει περισσότερο είναι κάθε φορά να καταπιάνομαι με ένα καινούριο θέμα και να το εξαντλώ μετά από έρευνα και ξαναγράψιμο. Ναι είμαι τελειοθήρας. Αλλά περνάω πολύ καλά όταν εγκυμονώ κάτι και μ’ αρέσει ο πόνος της… γέννας. Φυσικά μετά από τόσες γέννες δεν ξεχωρίζω πλέον τα παιδιά αλλά αγαπώ πάντα πιο πολύ αυτό που εγκυμονώ και με πονάει. Ο συγγραφέας είναι και λίγο μαζοχιστής.

Υπάρχει κάτι που προσπαθείτε να περάσετε, μέσα από τα βιβλία σας, στους αναγνώστες σας;

- Τα βιβλία μου και τα θεατρικά μου έργα έχουν να κάνουν με τις σχέσεις των ανθρώπων και την προσπάθεια του ατόμου να συμφιλιωθεί με τον εαυτό του και τους γύρω του. Συγχρόνως κάτι που με απασχολεί πολύ είναι η πολιτική με την ευρεία έννοια της. Ζούμε σε ένα κοινωνικό πλαίσιο και επηρεάζει ο ένας τον άλλον έστω και χωρίς να το καταλαβαίνουμε. Η εξουσία λοιπόν και η βία που προέρχεται από αυτήν αλλά και από τη φύση του ανθρώπου είναι θέματα που πολύ συχνά με απασχολούν. Αν κάτι επιθυμώ διακαώς να μεταδώσω είναι: Ζήσε έχοντάς τα καλά με τον εαυτό σου και χωρίς δεκανίκια, που μέσα σ’ αυτά συμπεριλαμβάνεται η εξάρτησή σου από κέντρα εξουσίας (συμπεριλαμβανομένης και της όποιας εκκλησίας). Σας μοιάζω με άθεη και αναρχική; Εγώ θα το έλεγα «στέκω γερά στα δικά μου πόδια».

Σας απασχολεί λέτε η πολιτική. Θα σκεφτόσασταν να ασχοληθείτε με τα κοινά;

- Είναι κάτι που με απασχολεί εδώ και χρόνια. Αν ασχοληθώ με την πολιτική θα το κάνω προσπαθώντας να υποστηρίξω την κοινωνική δικαιοσύνη. Η έλλειψή της μεγαλώνει το χάσμα ανάμεσα στους πολίτες.  Σπούδασα νομικά γιατί πίστευα ότι έτσι θα μπορούσα να συμμετέχω στην απονομή της δικαιοσύνης αλλά η Ελληνική πραγματικότητα το διέψευσε αυτό κι έτσι δεν ασχολήθηκα επαγγελματικά. Μου έχει γίνει μια πρόταση να κατέβω ως υποψήφια στις ερχόμενες εκλογές και το σκέφτομαι πολύ σοβαρά αλλά ακόμη δεν θα ήθελα να ανακοινώσω κάτι συγκεκριμένο.

Έχετε πει σε κάποια σας συνέντευξη ότι: "Η φαντασία είναι το μέσον που ωθεί τον κόσμο προς τα εμπρός" κα. Βιτάλη στη σημερινή σκληρή πραγματικότητα που 
ζούμε, με τα τόσα προβλήματα, έχει ο άνθρωπος την πολυτέλεια του να φαντάζεται;

- Η φαντασία δεν είναι πολυτέλεια. Είναι βασική ανάγκη του ανθρώπου. Αν πάψει ο άνθρωπος να φαντάζεται τότε θα σταματήσει οποιαδήποτε πρόοδος. Ναι επιμένω ότι η φαντασία οδηγεί προς τα εμπρός. Και αν κάτι κάποτε μας βγάλει από αυτή τη μιζέρια που έχουμε κατρακυλήσει θα είναι η φαντασία μας που θα ανακαλύψει νέους τρόπους, νέες οδούς, καινούριες αξίες, καινούριες δυνατότητες πλησιάσματος του ενός ατόμου με τον άλλον μέσω της αλληλεγγύης και της αγάπης.

Έχει πει ο Ουίλιαμ Φόκνερ για την ευθύνη του συγγραφέα απέναντι στην τέχνη του: «Ο συγγραφέας χρειάζεται τρία πράγματα: πείρα, παρατήρηση και φαντασία». Έχετε να προσθέσετε κάποιο άλλο;

- Μα αυτό είναι το παν. Απλώς θα τα αντέστρεφα. Φαντασία, παρατήρηση, πείρα. Βέβαια 
αν μέσα σε όλα αυτά υπάρχουν οι κεραίες ενός ευαίσθητου ανθρώπου τότε απογειώνονται τα άλλα τρία συστατικά. Και μπορούν να δώσουν ένα πραγματικά μεγάλο έργο που να ταρακουνήσει τον αναγνώστη και να του ανοίξει καινούριους δρόμους. Ξέρετε η ευαισθησία είναι ένα στοιχείο που ή το έχεις ή όχι. Αυτό δεν καλλιεργείται. Συνήθως στη ζωή συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο. Γεννιόμαστε ευαίσθητοι και η ζωή και οι όποιες κακουχίες μας σκληραίνουν και μας κάνουν αδιάφορους στις ανάγκες των άλλων γιατί προέχει η δική μας επιτυχία. Αν ο συγγραφέας παρόλα αυτά διατηρεί την ευαισθησία είναι κέρδος και το έργο του. Αλλά θέλει ισχυρή δύναμη θέλησης. Τελικά θα σας πω κάτι που ανακάλυψα πρόσφατα σκεπτόμενη όλα αυτά. Ο συγγραφέας μέσα στην απίστευτη αδυναμία και την ανασφάλειά του είναι ένας πολύ δυνατός άνθρωπος που πηγαίνει κόντρα στο ρεύμα. Μιλάμε πάντα για τον αληθινό συγγραφέα.

Είσαστε της άποψης πως ένας συγγραφέας έχει "ημερομηνία λήξεως"; Υπάρχει δηλαδή κάποια στιγμή που παύει να έχει έμπνευση και δεν γράφει ποτέ ξανά;

- Μα όταν δεν μπορεί πια να γράψει φυσικό είναι να σταματήσει. Δηλαδή αν πάψει να βλέπει ή να μπορεί να χειριστεί το κομπιούτερ ή να συναρμολογήσει στο μυαλό του μια ιστορία. Αυτό δεν είναι ημερομηνία λήξης αλλά θάνατος του συγγραφέα. Αν και πιστεύω ότι και ανάπηρος και με άνοια θα φτιάχνει στο μυαλό του ιστορίες έστω και αν δεν μπορεί να της μεταδώσει στους άλλους.

Το αγαπημένο σας μότο κα. Βιτάλη;

- Μου αρέσει ότι έχει πάθος και είναι ροκ. Όπου το ροκ για μένα είναι ένας τρόπος ζωής που δεν έχει σχέση φυσικά με ναρκωτικές ουσίες. Και όταν μιλώ για πάθος εννοώ τη δύναμη για ζωή με κάθε τρόπο.

Ποιες είναι οι σχέσεις του νεοέλληνα με το βιβλίο;

- Αγαπομίσους. Κάποιοι έχουν ανακαλύψει την αξία του και το αγαπούν και κάποιοι άλλοι το αρνούνται μετά βδελυγμίας θεωρώντας το «κουλτουριάρικο» με αυτή την απαράδεκτη σημασία που έχουν δώσει σ’ αυτή τη λέξη. Αλλά δεν είναι ίδιον του νεοέλληνα αυτό. Είναι ίδιον των απανταχού «απαίδευτων» ατόμων. Έτσι ξαναγυρίζουμε πάλι στο γνωστό ότι πάσχουμε από έλλειψη παιδείας. Και ότι η παιδεία είναι ύψιστο αγαθό που έχει πολύ ταλαιπωρηθεί στη χώρα μας.   

Σε τι ποσοστό πιστεύετε ότι παίζει ρόλο στην επιτυχία ενός βιβλίου ο τίτλος;

- Κατ’ αρχήν ο τίτλος είναι αυτό που πρώτα βλέπει ο αναγνώστης και τον ελκύει ή όχι. Θέλει μαεστρία ο τίτλος. Πολλές φορές τον τίτλο μπορεί να μην τον δώσει ο συγγραφέας αλλά κάποιος άλλος. Ξέρετε ο τίτλος πρέπει να περιλαμβάνει την ουσία του έργου με ελάχιστα λόγια και δυνατά. Να μαθαίνεις περί τίνος πρόκειται αλλά και να σε ιντριγκάρει για το τι θα συναντήσεις εκεί μέσα. Ο τίτλος είναι μ,ια υπόσχεση. Και γι’ αυτό πρέπει να αντιμετωπίζεται πολύ σοβαρά για να μην απογοητεύεται μετά από την ανάγνωση ο αναγνώστης.

Ετοιμάζετε κάτι νέο αυτό τον καιρό;

- Πάντα κάτι ετοιμάζω και πάντα βρίσκομαι σε έρευνα για κάποιο θέμα. Ωστόσο δεν μπορώ να το αποκαλύψω. Ξέρετε μέχρι να σχηματισθεί καλά το …μωρό και να δέσει δεν μπορείς να κάνεις ανακοινώσεις γιατί φοβάσαι ότι μπορεί κάτι να μην πάει καλά. Ή κάτι μπορεί στην πορεία να αλλάξει. Ή να ξεθυμάνει. Το έχουμε εμείς οι συγγραφείς αυτό.

Το περιβάλλον σας, με όποια έκφραση του, συμμετέχει στη διαμόρφωση του έργου 
σας;

- Πολλές φορές έχω εμπνευστεί από το περιβάλλον μου, από βιωμένες καταστάσεις των γύρω μου, από την παρατήρηση. Αλλά αυτό που προσωπικά ζητώ από το περιβάλλον μου είναι να με αφήνουν ήσυχη όταν… γεννάω.

Κλείνοντας αφήστε σας παρακαλώ ένα μήνυμα στους αναγνώστες του περιοδικού μας.

- Εξυγιάνετε την ψυχή σας με το καλό διάβασμα.

Θα ήθελα να σας ευχαριστήσω θερμά για την τιμή που μου κάνατε και εύχομαι καλή συνέχεια και όμορφα ταξίδια σε κάθε είδους αναζητήσεις σας.

- Κι εγώ σας ευχαριστώ για την ευκαιρία που μου δώσατε να ξανασκεφτώ κάποια πράγματα..

Στυλιανός Ι. Μανουσάκης

(Περιοδικό «30 Ημέρες Υγείας», τεύχος Απριλίου 2012)

Συνέντευξη της Λείας Βιτάλη 

στη Λίνα Σόρογκα

(Εφημερίδα ΚΗΦΙΣΙΑ, 14/12/2012)

(Με την ευκαιρία της παρουσίασης του βιβλίου της «ΙΕΡΗ ΠΑΓΙΔΑ»

Στο Πνευματικό Κέντρο της Ν. Ερυθραίας)

Λεία Βιτάλη καλησπέρα. Είστε μια καταξιωμένη αλλά και πολυγραφότατη συγγραφέας ∙ έχετε γράψει μυθιστορήματα, διηγήματα, θεατρικά έργα, τηλεοπτικά σενάρια, σενάρια για ταινίες, έχετε τιμηθεί με βραβεία εδώ και στο εξωτερικό, και σαν να μην αρκετά όλα αυτά, ήσασταν και κειμενογράφος στο χώρο της διαφήμισης όπου και εκεί βραβευτήκατε. Υπάρχει συνταγή επιτυχίας ;

- Στη Δημιουργική Γραφή που διδάσκω σε διάφορες ομάδες όταν με ρωτούν για τη συνταγή της επιτυχίας λέω ότι ναι, πράγματι υπάρχει. Είναι μια απλή αλλά καθοριστική συνταγή: Η αλήθεια. Όταν κάθεσαι να γράψεις και δεν σκέφτεσαι τι θέλει να διαβάσει ο αναγνώστης σου αλλά τι πραγματικά εσύ θέλεις να του επικοινωνήσεις, τότε η επιτυχία είναι κοντά. Αν δεν σε φτάσει σημαίνει ένα από τα δύο: ή ότι δεν άφησες πραγματικά τον εαυτό σου να εκφράσει την αλήθεια του ή ότι δεν χρησιμοποίησες τον σωστό τρόπο για να την πεις. Σ’ αυτό το ψεύτικο σύμπαν που επινοεί ο συγγραφέας λέγονται οι μεγαλύτερες αλήθειες. Νομίζω ότι ο μεγαλύτερος ανασταλτικός παράγοντας –ο εχθρός, θα έλεγα- της γραφής είναι η αυτολογοκρισία.

Η κοινότητα της Νέας Ερυθραίας, «έχει μικρασιατική καταγωγή». Έχει ιδρυθεί από Έλληνες πρόσφυγες που ήλθαν το 1923 από την περιοχή της Ερυθραίας Χερσονήσου στην Μικρά Ασία. Οι μνήμες είναι ακόμα νωπές. Εξακολουθούμε να είμαστε ευαίσθητοι στα μηνύματα της λησμονιάς και του ξεριζωμού. Και εσάς κυρία Βιτάλη, οι ρίζες σας είναι από την Κωνσταντινούπολη. Θέλετε να μας μιλήσετε σχετικά ;

- Σαν συγγραφέας ήθελα να βρω τις ρίζες μου και να γράψω γι’ αυτές. Έτσι ξεκίνησα ένα ταξίδι προς τα πίσω μαζί με τον πατέρα μου. Αλλά πηγαίνοντας ανακάλυπτα συνεχώς νέες αιτίες για τον ξεριζωμό μας. Μέχρι που έφτασα στην Άλωση της Κωνσταντινούπολης. Που τη θεωρώ προπομπό της Μικρασιατικής καταστροφής του 1922. Εκεί σταμάτησα. Ανακάλυψα την αιτία του ξεριζωμού μας. Και ανακάλυψα και κάτι ακόμη πιο σημαντικό για όλους εμάς που ήρθαμε ή καταγόμαστε από εκεί: Ότι ο ξεριζωμός κληροδοτείται. Κι αυτό μας ακολουθεί για όλη μας τη ζωή. Δεν έχουμε στέρεες ρίζες πουθενά. Τότε κατάλαβα ότι ήθελα να μιλήσω για όλα αυτά και έψαξα με μεγάλη προσοχή για στοιχεία. Ξαφνικά βρέθηκα μπροστά σε ένα όμορφο πριγκιπόπουλο –το γιο του τελευταίου πρωθυπουργού του Βυζαντίου- που η Άλωση πέρασε από την ψυχή και το κορμί του, και που οι ιστορικοί της εποχής διαφωνούν αν τον σκότωσε ο Μωάμεθ ο κατακτητής ή τον πήρε στο χαρέμι του. Διάλεξα τη δεύτερη εκδοχή, όχι γιατί μου άρεσε καλύτερα αλλά γιατί πιο πρόσφατες πηγές τον ανακάλυψαν πολύ μετά την Άλωση να εμπορεύεται μαχαίρια στη Βενετία. Ακολούθησα τα ίχνη του και βρέθηκα μαζί του να τα ξαναζώ όλα απ’ την αρχή.

Πιστεύετε ότι  ο ξεριζωμός κληροδοτείται ;

- Αυτό ανακάλυψα στην πορεία των ερευνών για το μυθιστόρημα μου «Ιερή Παγίδα» αλλά και προσωπικά στη ζωή μου. Όταν ο πατέρας μου ξεριζώθηκε από την Πόλη δεν μπόρεσε να ριζώσει σαν όλους τους Ελλαδίτες εδώ στην Παλιά Ελλάδα. Υπήρξε μεγάλη έχθρα και πόλεμος προς όλους όσους ήρθαν, όπως είναι γνωστό. Με πολύ κόπο κατόρθωσαν να ενταχθούν και ακόμη, και όσοι εντάχθηκαν, δεν έβγαλαν ρίζες. Ένα πολύ απλό παράδειγμα είναι ότι εμείς δεν έχουμε χωριό να γυρίσουμε πίσω. Το πίσω για μας είναι εκεί. Αλλά εκεί δεν μπορούμε να πάμε. Μόνο σαν τουρίστες. Ο πατέρας μου δεν ξαναπήγε. Η συγκίνηση ήταν τόσο μεγάλη που δεν την άντεχε.

Όταν ο αναγνώστης διαβάζει την  «Ιερή παγίδα», ένα ιστορικού ενδιαφέροντος μυθιστόρημα , ως επί το πλείστον, το οποίο και θα παρουσιαστεί από  το Πνευματικό κέντρο Έρευνας και Μελέτης του Μικρασιατικού Πολιτισμού της Ερυθραίας Χερσονήσου» την Δευτέρα 17 Δεκεμβρίου στις 7.00, τι συμβουλή θα του δίνατε εξ αρχής . Να το δει σαν ιστορικό,  μυθοπλασία, ή σαν μυθιστορία  και γιατί ;

- Προσέξτε. Στο εξώφυλλο δεν γράφω ότι είναι ένα ιστορικό μυθιστόρημα. Κι αυτό διότι δεν είναι ιστορικό με τον παραδοσιακό όρο. Οι πηγές μου δεν είναι τα σχολικά εγχειρίδια αλλά νέες ανακαλύψεις που δεν έχουν περάσει σ’ αυτά και ίσως δεν θα περάσουν ποτέ. Φυσικά, παράλληλα με τα ιστορικά γεγονότα –που είναι όλα αληθινά- υπάρχει και η μυθοπλασία. Εκεί είναι που πιστεύω ότι ο συγγραφέας έχει τη δυνατότητα να περάσει εξηγήσεις ή θέματα που καλύπτουν τα κενά της επίσημης ιστορίας και να φτιάξει έναν κόσμο αληθινότερο  του αληθινού. Γιατί η επιστήμη δεν μπορεί να μιλήσει χωρίς στοιχεία, η φαντασία όμως μπορεί να συμπληρώσει τα κενά. Και σ’ αυτό το σημείο θα ήθελα να προσθέσω ότι από τη φαντασία ξεκινά και η ίδια η πραγματικότητα. Η πιστοποίηση έπεται με την έρευνα.

Να μιλήσουμε τώρα για τους ήρωες σας στο βιβλίο που είναι οι Νοταράδες, και συγκεκριμένα για την  μικρότερη κόρη Ιουστίνη που είναι και η αφηγήτρια στο βιβλίο και έχει φυγαδευτεί στην Βενετία με τα πλούτη της μαζί με τις αδελφές της και τον γοητευτικό Βυζαντινό πρίγκιπα , που έγινε «η αιτία του κακού» για όλα αυτά που συνέβησαν. Πόσο  πραγματικά είναι τα πρόσωπα, και οι ανθρώπινοι χαρακτήρες που ενσαρκώνουν; Γιατί επιλέξατε αυτή την εκδοχή της ιστορίας;

- Τα περισσότερα πρόσωπα του μυθιστορήματος είναι αληθινά. Ο Κωνσταντίνος ο Παλαιολόγος, η οικογένεια Νοταρά, στην οποία αναφερθήκατε, ο Ιουστινιάνης, ο Μωάμεθ ο κατακτητής, και άλλα. Αληθινά είναι και το πρόσωπο του πρωταγωνιστή που είναι ο Ιάκωβος, ο μικρότερος γιος του Νοταρά. Αυτός ο 14χρονος πρίγκιπας βίωσε την άλωση στο κορμί του γιατί λόγω της ομορφιάς του, -λέει η ιστορία- είχε την κακή τύχη να γίνει επιθυμητός στον Μωάμεθ τον κατακτητή. Ως γνωστόν οι Τούρκοι μάζευαν τα καλύτερα ελληνόπουλα τότε για το τάγμα των Γενιτσάρων. Αυτή ήταν η ατυχία του Ιάκωβου που πέρασε τα πάνδεινα στο χαρέμι του Σουλτάνου αλλά και η τύχη διότι αυτό τον βοήθησε να ζήσει. Η Ιουστίνη είναι ένα φανταστικό πρόσωπο, η μικρότερη αδελφή του, που με ένα μαγικό τρόπο –μυθιστορηματική αδεία- μπαίνει στο μυαλό του και παρακολουθεί τη ζωή του, ακόμη και την πιο μυστική, και μας την αφηγείται. Αυτό είναι ένα εύρημα του βιβλίου που φωτίζει πιο καλά την περιπέτεια της ζωής του μικρού πρίγκιπα, που είναι η ίδια η περιπέτεια της Άλωσης.

Ποιοι είναι οι αφορισμοί, οι εξορκισμοί, τα τσιτάτα στα βιβλία σας; Έχουν μεταβληθεί με τον καιρό ;

- Θα σας πω το «πιστεύω» μου. Όπως και ο Μπρεχτ αλλά και η δικιά μας η Διδώ Σωτηρίου πιστεύω ότι όποιος δεν γνωρίζει την ιστορία του είναι καταδικασμένος να την ξαναζήσει από την αρχή. Και αυτό μπορεί να είναι καταστρεπτικό. Η γνώση της ιστορίας, η βαθιά γνώση των γεγονότων αλλά και των αιτίων τους, αν λειτουργήσει σαν εμπειρία, δίνει τη δυνατότητα να μην ξαναπέφτει κανείς στα ίδια σφάλματα. Αλλά αυτό προϋποθέτει, όπως είπα, βαθιά γνώση και κριτική στάση απέναντι στα γεγονότα.

Πως καταλαβαίνετε ότι ένα θέμα σας κεντρίζει το ενδιαφέρον  μέχρι την δέσμευση για συγγραφή ; 

- Δεν μπορώ να σας πω με ακρίβεια. Υπάρχουν πολλά θέματα που με κεντρίζουν και μοιάζουν εκ πρώτης όψεως άσχετα μεταξύ τους. Εμβαθύνοντας όμως, τώρα που με ρωτάτε, ανακαλύπτω ότι έχουν κάτι κοινό. Με ενδιαφέρουν τα θέματα που μου δίνουν τη δυνατότητα να υπερασπισθώ το δίκαιο των αδυνάτων. Αν μπορεί κανείς με όπλο μια πένα ή ένα πληκτρολόγιο να υπερασπιστεί ένα τόσο μεγάλο θέμα.

Στην «Ιερή Παγίδα» ποιο είναι το πραγματικό «κρυμμένο» μήνυμα της Βιτάλη ;

- Θα σας πω κάτι που πραγματικά πιστεύω. Δεν έχει σημασία τι θέλει να πει ο συγγραφέας αλλά τι ανακαλύπτει ο αναγνώστης μέσα στο βιβλίο. Γιατί το έργο ουσιαστικά ολοκληρώνεται στο μυαλό του αναγνώστη κι εκεί γράφεται το τελευταίο κεφάλαιο ή, αν θέλετε, η τελευταία πράξη του. Εκεί αναδεικνύεται το μήνυμά του έργου. Όσο ο αναγνώστης εμβαθύνει στο έργο, τόσο πιο ουσιαστικό μήνυμα θα ανακαλύψει. Ο συγγραφέας πρέπει να του δώσει τα κλειδιά. Αν δεν βρει κανένα μήνυμα ο αναγνώστης, τότε δεν φταίει αυτός αλλά ο συγγραφέας που δεν έδωσε τα κλειδιά.

Μια παρατήρηση διαβάζοντας το βιβλίο σας. Όπως εξελίσσεται η αφήγηση, υπάρχει πολύ συχνά η πλάγια ερώτηση προς τον αναγνώστη αν συμφωνεί με αυτά που διαβάζει. Είναι ένας τρόπος να «πάρει θέση στην πλοκή», μια  ομολογουμένως έξυπνη τεχνική αφήγησης.

- Είναι ένα εύρημα –αν θέλετε- του συγγραφέα. Ναι, ήθελα να κάνω τον αναγνώστη κοινωνό από την πρώτη στιγμή του έργου μου. Δεν είναι φυσικά μέσα στους κανόνες της γραφής αυτό. Μπορεί και να ξενίσει. Αλλά το ρισκάρισα. Πολλοί ξαφνιάστηκαν, δεν το περίμεναν κάτι τέτοιο. Αλλά τελικά νομίζω λειτούργησε. Η μικρή αφηγήτρια με την αφέλειά της και τις απορίες της μπροστά σε όλα αυτά τα πρωτόγνωρα που συμβαίνουν στην χώρα της και στον αδελφό της παίρνει απ’ το χέρι τον αναγνώστη και τον οδηγεί να πάρει μέρος και θέση. 

Κυρία Βιτάλη, στη συνέχεια θα ήθελα να αναφερθώ εκτενέστερα και στο θεατρικό σας προφίλ. Όπως γράφει ο Γεωργουσόπουλος , «Η Βιτάλη διακρίνεται για μια οξύτατη κριτική ματιά, για μια σχεδόν απελπισμένη για τα ανθρώπινα στάση και για μια βαθιά ειρωνική σχεδόν χλευαστική θέση.  Ο ιδιάζον τρόπος της γραφής της είναι πλησιέστερος στη σάτιρα και ο τρόπος που αντιμετωπί­ζει τα κοινωνικά, τα ηθικά προβλήματα του καιρού μας είναι ο ψύχραιμος χειρουργικός ….. (άρα) το θέατρο της Βιτάλη είναι ενταγμένο,…στην υποδόρια κοινωνική σάτιρα και τον ρεαλιστικό κριτικό στοχασμό»  Αν συμφωνείτε, με τα λεγόμενα του Γεωργουσόπουλου, θα λέγατε ότι αυτός ο τρόπος γραφής αντανακλάται και στα μυθιστορήματά σας ;

- Ο Γεωργουσόπουλος μου έκανε την τιμή να γράψει για το έργο μου στον πρόλογο των βιβλίων με τα θεατρικά μου αλλά και να γράψει επίσης μια συγκινητική κριτική για θεατρικό έργο μου που ανέβηκε σε θέατρο. Δεν μπορώ να κρίνω την κριτική του κριτικού αλλά να χαρώ με τα όσα γράφει. Και για να απαντήσω στην ερώτησή σας ναι, νομίζω ότι όλα αυτά ισχύουν και για τα μυθιστορήματά μου. Είμαι ο ίδιος άνθρωπος, δεν μπορώ να γράψω διαφορετικά. Το μέσον διαφέρει –αν είναι μυθιστόρημα ή θεατρικό έργο- ο τρόπος και η άποψη παραμένουν. Και νομίζω αυτό είναι το καλό που μπορεί να κατακτήσει με τα χρόνια ένας συγγραφέας. Να είναι αναγνωρίσιμος από τον τρόπο γραφής του.

Αν ναι, πώς μεταφράζεται αυτό στην «Ιερή Παγίδα»  και τους ηρωές της ;

- Μια κριτική για το εν λόγω βιβλίο από τον Δημοσθένη Κούρτοβικ στα «Νέα», πέραν όλων των άλλων, γράφει και για «έναν αδιόρατο ειρωνικό σκεπτικισμό» που ανακάλυψε μέσα στην «Ιερή Παγίδα». Αυτό σίγουρα ταιριάζει με την γενικότερη ερμηνεία που δίνει και ο Γεωργουσόπουλος για τα θεατρικά έργα μου. Η «Ιερή Παγίδα» δεν ξεφεύγει λοιπόν από τη σατυρική διάθεση του συγγραφέα της. Και ο σχεδιασμός των χαρακτήρων ενέχουν μέσα τους μια ειρωνική ματιά –αν μου επιτρέπεται- προς τα κακώς κείμενα της ιστορίας. Αυτός ο τρόπος, ξέρετε, είναι μια πλάγια οδός για να πεις την άποψή σου γράφοντας ένα βιβλίο.   

Υπάρχει σοβαρό κοινωνικό και πολιτικό θέατρο στην Ελλάδα ;

- Το ότι υπάρχει κοινωνικό και πολιτικό θέατρο στην Ελλάδα είναι σίγουρο. Ο χαρακτηρισμός «σοβαρό» με προβληματίζει. Και δεν μπορώ να πάρω θέση γιατί πιστεύω ότι ανάμεσα σ’ αυτό που χαρακτηρίζετε ως  κοινωνικό και πολιτικό θέατρο, εντάσσεται και το δικό μου θέατρο. Και θα ήθελα να πιστεύω ότι κάνω σοβαρή δουλειά. Αλλά αυτό δεν μπορώ να το κρίνω εγώ, είναι δουλειά των θεατών.

Όταν έχετε μια ιδέα, μια έμπνευση , έχετε προσδιορίσει πριν την μορφή της γραφής ; αν θα είναι μυθιστόρημα, διήγημα, θεατρικό ή κάτι άλλο ;

Ετοιμάζετε κάτι καινούργιο ;

- Κατά έναν παράξενο τρόπο η ιδέα έρχεται συγχρόνως και με τη μορφή. Και για έναν ακόμη πιο παράξενο λόγο γράφω εναλλάξ θέατρο η μυθιστόρημα. Μόλις τελείωσα το νέο θεατρικό μου έργο που αναπλάθει μια λαϊκή προσωπικότητα και έχω ήδη αρχίσει το καινούριο μου μυθιστόρημα, που κι αυτό έχει να κάνει με την ιστορία. Άργησα να το αρχίσω γιατί μου πήρε πολύ χρόνο η έρευνα των ιστορικών πηγών και η μελέτη των γεγονότων για να ανακαλύψω τις διαφορές μου από την επίσημη ιστορία. Πιστεύω, ξέρετε, ότι ένα μυθιστόρημα που αναφέρεται σε ιστορικές προσωπικότητες ή γεγονότα που σφράγισαν την ιστορία δεν έχει λόγο ύπαρξης αν δεν έχει να πει κάτι διαφορετικό. Αλλιώς ας διαβάζουμε ιστορικές μελέτες. Το μυθιστόρημα, με την μεγαλύτερη ελευθερία που μπορεί να έχει, μας οδηγεί, κατά τη γνώμη μου, μέσω της φαντασίας σε πολύ πιο μακρινά μονοπάτια.

Γνωρίζω ότι διδάσκετε δημιουργική γραφή στην Ραφήνα. Σε τι διαφέρει ο πραγματικός συγγραφέας από τον ερασιτέχνη ; Το γράψιμο είναι μια εκτόνωση, μια λύτρωση , πότε όμως είναι και  ταλέντο ;  Αν οι μαθητές σας το ζητάνε  τους λέτε την αλήθεια ;

- Είμαι από τους ανθρώπους που δεν αντέχουν να μη λένε την αλήθεια. Αυτό είναι και καλό και κακό, ανάλογα πώς βλέπει ο καθένας τις σχέσεις του. Ωστόσο πιστεύω ακόμη ότι όλοι οι άνθρωποι μέσα τους έχουν τη δυνατότητα της καλλιτεχνικής δημιουργίας. Αρκεί να έχουμε την τόλμη –προσέξτε τι λέω –την τόλμη- να εμπιστευτούμε την φαντασία μας και να την αφήσουμε να δουλέψει. Αυτή ξέρει να κάνει τη δουλειά της. Το ταλέντο για μένα είναι κάτι συζητήσιμο αλλά όχι σ’ αυτήν εδώ την κουβέντα μας. Με την πείρα των χρόνων –και αν θέλετε τη βοήθεια των σπουδών μου στην Ψυχολογία- έχω μάθει να ξεχωρίζω γρήγορα ποιος αφήνεται στη φαντασία του χωρίς να τη φοβάται και του το λέω. Συγχρόνως προσπαθώ να τον βοηθήσω να βρει τρόπους να μη τη φοβάται. Από κει και ύστερα ο καθένας κατορθώνει όσα του επιτρέπει η μεγάλη ή μικρή αφοσίωσή του στο γράψιμο και πόσο αντέχει να ζει μέσα σ’ έναν άλλο κόσμο που σ’ αυτόν καλείται να παίξει τον ρόλο του μικρού θεού. 

Γιατί διαλέγετε  συγκεκριμένες περσόνες  στα έργα σας ; Τι σας τραβάει σε αυτές ή τι σας απωθεί ;  Συμβαίνει το ίδιο και στην ζωή ; η τα   χαρακτηριστικά τους είναι συμπληρωματικά με τους ήρωές σας;

- Δεν μπορώ να σας πω για την πραγματική μου ζωή αλλά στα έργα μου σίγουρα μαγεύομαι από τους χαρακτήρες που ζουν με ένταση τη ζωή τους και τολμούν, έστω και αν η αποτυχία είναι το πιο πιθανό σενάριο.  

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟ Biblio.net ΓΙΑ ΤΗΝ ΙΕΡΗ ΠΑΓΙΔΑ

-  Αν σας ζητούσα να περιγράψετε τον εαυτό σας με μια πρόταση, ποια θα ήταν αυτή;

- Αυτή η πρόταση που έχω βάλει στο προφίλ μου στο μπλογκ μου: «Λατρεύω ό,τι έχει πάθος και είναι ροκ».

 

- Σπουδάσατε Νομικά, Ψυχολογία, Δημοσιογραφία. Η συγγραφή πως προέκυψε;

- Ήταν μια εσωτερική ανάγκη που είχε τις ρίζες της στα πολύ μικρά μου χρόνια. Πέντε χρονών –μου έλεγε αργότερα η μητέρα μου- έφτιαχνα ιστορίες και της τις έλεγα. Κι όταν με ρωτούσαν στα έξι μου τι θα γίνω όταν μεγαλώσω απαντούσα: συγγραφέας και καπετάνιος, αλλά πρώτα θα γίνω άντρας. Γιατί τότε ήξερα μόνο άντρες συγγραφείς και άντρες καπετάνιους. Δεν έγινα άντρας –όπως βλέπετε- αλλά τα άλλα δυο τα πάλεψα και τα παλεύω ακόμη. Γράφω και κάνω ιστιοπλοΐα.

 

-   Στο ενεργητικό σας έχετε διηγήματα, μυθιστορήματα, θεατρικά και κινηματογραφικά σενάρια, άρθρα… Είναι εύκολη υπόθεση η συγγραφή για εσάς;

- Δεν μπορώ να πω αν είναι εύκολη ή δύσκολη, μπορώ όμως να πω ότι είναι μια επίπονη διαδικασία γιατί αφοσιώνομαι πολύ σ’ αυτό που κάνω. Δεν ικανοποιούμαι εύκολα δυστυχώς κι αυτό με εξοντώνει, αλλά συνεχίζω να το κάνω. Μέσα σε σχεδόν τριάντα χρόνια –από τότε που άρχισα να εκδίδω- έχω γράψει 5 μυθιστορήματα, 2 συλλογές διηγημάτων, πάνω από 100 σενάρια για τηλεόραση και κιν/φο και 10 θεατρικά έργα (που έχουν παιχτεί τα 7). Θα μπορούσα να έχω γράψει περισσότερα αλλά η γραφή με βασανίζει και την βασανίζω κι εγώ. Τουλάχιστον παίρνω το αίμα μου πίσω.

 

-  Κατά τη συγγραφή ενός έργου ποιο κομμάτι ευχαριστιέστε περισσότερο και ποιο σας δυσκολεύει;

- Με ενθουσιάζει η έρευνα και την τραβάω όσο μπορώ περισσότερο. Μ’ αρέσει να μαθαίνω και τότε διαμορφώνεται μέσα μου το έργο και οι χαρακτήρες. Κάποια στιγμή ωστόσο χτυπάει ένα καμπανάκι που μου λέει το παράκανες. Τότε σταματάω γιατί ξέρω ότι το πιο πολύ θα με βγάλει απ’ την ατμόσφαιρα. Τότε αρχίζω και γράφω. Τώρα το πόσο ευχάριστο είναι δεν μπορώ να πω με τις συνθήκες που το κάνω εγώ. Πάντως όταν τελειώσει ένα μυθιστόρημα ή ένα έργο είμαι πολύ χαρούμενη.

 

-  Μετά από τόσα χρόνια και τόσα πολλά έργα, έχετε καθόλου άγχος κατά την υποβολή ενός καινούργιου βιβλίου σε κάποιον εκδοτικό οίκο;

- Πάντα υπάρχει η ανασφάλεια του συγγραφέα όταν υποβάλει σε κρίση το έργο του. Είναι στη φύση του καλλιτέχνη. Αυτό δεν ξεπερνιέται. Ίσως δεν είναι πια τόσο έντονο όπως την πρώτη φορά αλλά υπάρχει.

 

-  Το τελευταίο σας βιβλίο τιτλοφορείται «Ιερή Παγίδα». Μιλήστε μας λίγο για την υπόθεσή του και ποιο το βαθύτερο μήνυμα που θέλετε να περάσετε στους αναγνώστες;

- Η «Ιερή Παγίδα»  εξιστορεί ένα μεγάλο γεγονός της ιστορίας μας: την άλωση της Κωνσταντινούπολης που άλλαξε τον ρου της ιστορίας στην περιοχή. Όμως δεν το αποκαλώ ιστορικό μυθιστόρημα γιατί όπως είπε και κάποιος κριτικός είναι ένα αιρετικό μυθιστόρημα μαγικού ρεαλισμού. Παρόλο που τα γεγονότα είναι αληθινά η οπτική είναι διαφορετική. Η ιστορία περνάει μέσα από τα πάθη ενός 14χρονου πανέμορφου πρίγκιπα του Βυζαντίου που τον ερωτεύθηκε ο Μωάμεθ ο κατακτητής και τον πήρε στο χαρέμι του. Και η ιερή παγίδα έχει να κάνει με τις μηχανορραφίες της εκκλησίας σε σχέση με το ιστορικό αυτό γεγονός. Όσο για το μήνυμα προτιμώ να αφήνω πάντα τον αναγνώστη μου ή τον θεατή μου να βγάζει εκείνος τα συμπεράσματα. Εγώ απλώς του δίνω τις άκρες του νήματος. Αν με ρωτήσετε τώρα πώς θα χαρακτήριζα εγώ αυτό το μυθιστόρημα μετά από τόσον καιρό ξαναδιαβάζοντάς το θα έλεγα ότι είναι ένα υγρό μυθιστόρημα. Με ό,τι μπορεί να σημαίνει αυτό.

 

- Πως περνάτε τον ελεύθερο χρόνο σας;

- Έχω; Δεν το έχω καταλάβει αυτό. Γιατί και στο θέατρο που πηγαίνω ή στον κινηματογράφο ή τα βιβλία που διαβάζω μέρος της δουλειάς είναι. Βέβαια μ’ αρέσει πολύ η θάλασσα, το ψάρεμα, η ιστιοπλοΐα και τελευταία ανακάλυψα ότι μ’ αρέσει να φυτεύω ντομάτες και μαρούλια.

 

-  Ποια τα επόμενα σχέδιά σας;

- Πάρα πολλά αλλά λέτε να τα προλάβω όλα; Ελπίζω όμως να ολοκληρώσω ένα νέο μυθιστόρημα και ένα θεατρικό που έχω στα σκαριά. Κι ακόμη να εμψυχώσω νέους συγγραφείς με τα μαθήματα δημιουργικής γραφής που κάνω εδώ και 15 χρόνια.

 

-  Σας ευχαριστώ πολύ για την όμορφη συνομιλία.

- Κι εγώ σας ευχαριστώ.